Beschrijving
Integriteitsschendingen kunnen grote schade toebrengen aan mens en bedrijf en dat zowel in de privésector als bij de overheid. Morgen in een negatief daglicht en met een grote foto in de pers staan, kan onverwachts iedereen overkomen die enige verantwoordelijkheid in het leven opneemt. Dit boek probeert op een proactieve manier dat soort leed te voorkomen. Het boek richt zich tot iedereen die betrokken is bij de overheid, in eerste instantie de vele duizenden personeelsleden in de lokale besturen en bij de hogere overheden, justitie, defensie en politie. De tweede doelgroep zijn de mandatarissen. Rechtstreeks of onrechtstreeks verkozen politici hebben er alle baat bij om op de hoogte te zijn hoe integriteit bij de overheid evolueert en aan belang toeneemt. In derde instantie mikt de auteur op privébedrijven die een relatie aanknopen met de overheid, onder meer in het kader van de overheidsopdrachten. Ook voor hen zal het boek een ware openbaring zijn. En ten slo e zijn er nog de talloze individuen die zi ing hebben in raden van bestuur en zich onvoldoende bewust zijn van de verantwoordelijkheden die hen kunnen tre en. Denken we maar aan de vele vzw’s en verenigingen die actief zijn op het gebied van sport, jeugd of cultuur. Hun gemeen schappelijke band is meestal de relatie met de overheid. Dit handboek biedt een originele inkijk in de werking van de overheid, in al haar aspecten. Het gaat over veel meer dan alleen maar enkele beschouwingen over integriteit en kan ongetwijfeld ook ertoe bijdragen om het vaak complexe overheidshandelen te begrijpen. Interessant voor beginnende mandatarissen of voor personeelsleden die in dienst treden bij de overheid. Maar ook de ervaren lezer kan nog veel opsteken. Dit handboek, aangevuld met verhalen, voorbeelden, oefeningen en actualiteitsissues op MATConnect (via QR-code), wordt ongetwijfeld een ontdekkingsreis voor de lezer en is een must in elke opleiding.
Deze uitgave vindt u ook terug in de digitale bibliotheek van MATCONNECT
MATConnect is de online bibliotheek bij uitstek voor de managementteams van de lokale besturen. Een uitgebreide inhoud, gecombineerd met gebruiksvriendelijke en innovatieve technologie, maakt van MATConnect een nuttige informatiebron voor elk lokaal bestuur.
MATConnect omvat niet alleen een digitale bibliotheek boordevol relevante uitgaven, maar ook heel wat andere nuttige informatie en tools op maat van het managementteam: wetboeken, modelbesluiten, ... Alle inhoud is aan elkaar gelinkt en vlot raadpleegbaar dankzij een slimme zoekmotor. Voor een vaste prijs per jaar hebben alle medewerkers van uw bestuur toegang tot de vele mogelijkheden van MATConnect.
Al geabonneerd op MATCONNECT?
- Dan kunt u de digitale editie van deze uitgave meteen raadplegen in MATConnect
- Dan bent u dankzij de automatische updates van MATConnect zeker dat u steeds de meest recente versie van deze uitgave raadpleegt.
Nog niet geabonneerd op MATCONNECT?
- Contacteer ons via 050 64 28 18 of info@matconnect.be voor een vrijblijvende offerte of een demo bij u ter plaatse.
- Neem alvast een kijkje op www.matconnect.be voor meer info.
|
Inhoudstafel
Inhoudstafel
Woord vooraf - 5
Leeswijzer - 7
Overzicht lampen – Integriteit - 19
Hoofdstuk 1. Zijn integriteitskwesties van alle tijden?
1.1. Het jaar 2023 onder de ethische loep - 26
1.2. Lessons learned? - 33
1.3. Hoge bomen vangen veel wind - 33
1.4. Perceptie is realiteit? - 35
1.5. Macht is een valkuil - 35
Hoofdstuk 2. Integriteit verheft de overheid
2.1. Ethiek, deontologie en integriteit: voor een duidelijk begrip - 37
2.2. Definitie van integriteit bij de Vlaamse overheid - 38
2.3. Integriteit bij de overheid is geen optie maar een voorwaarde - 38
2.4. Ambtenaren: een zege of een gevaar voor de democratie? - 39
2.5. Werken rond integriteit loont zowel voor politici als voor ambtenaren - 40
2.6. Integriteit opnemen als issue in het bestuursakkoord - 42
2.7. Integriteit opnemen als issue in het organisatiebeheerssysteem - 42
2.8. Integriteit opnemen als issue in de auditcyclus - 44
2.9. Integriteit ter sprake brengen tijdens de kwartaalrapportering - 44
2.10. Integriteit als issue opnemen in de evaluaties van het management en het personeel - 45
2.11. Maturiteitscheck als robuuste mijlpaal - 46
2.12. Positieve integriteitsbeleving zorgt voor good vibes - 47
Hoofdstuk 3. Ambtseed of belofte
3.1. Wat is een ambtseed? - 49
3.2. Waarom een ambtseed? - 50
3.3. Integer omgaan met het prerogatief - 52
3.4. Ambtseed of belofte? - 53
- 3.4.1. Eedaflegging in België - 53
- 3.4.2. Eedaflegging in Nederland - 54
3.5. Eedaflegging: geen folklore of formaliteit! - 54
3.6. Voorbeelden van eedaflegging - 56
- 3.6.1. Eedaflegging bij de Gentse politie - 56
- 3.6.2. Advocateneed in België - 56
- 3.6.3. Eedaflegging bij de Antwerpse stadsadministratie - 57
3.7. Werken rond de eedaflegging en corporate values - 58
3.8. Hoe meer vrijheid, hoe groter de verantwoordelijkheid en de nood aan vertrouwen - 59
Hoofdstuk 4. Bedrijfswereld versus overheid
4.1. Eigenheid van de overheid - 61
4.2. Verschil met een private onderneming - 62
4.3. Ethische bedrijfsvoering in de privé - 63
4.4. Ambtenaren en corruptie - 63
4.5. Verhouding ambtenaren en bedrijfswereld - 65
4.6. Het gevaar van collusie: samenspel of samenspannen? - 67
4.7. Schijn van collusie - 69
4.8. Bedrijfswereld en de mensenrechten - 69
4.9. Maatschappelijk ondernemen (UN Global Pact) - 70
4.10. ESG gebruiken als kompas voor duurzaam ondernemen - 70
4.11. Due Diligence - 71
Hoofdstuk 5. De verboden rode zone en de grijze schemerzone
5.1. Rode zone: gebod, verbod of de wet - 73
5.2. Grijze schemerzone - 74
5.3. Morele normen of fatsoen: bestaat er al een app? - 75
5.4. Morele oordeelsvorming - 76
5.5. Plegen van misdrijven - 76
5.6. Misdrijven waar politici en ambtenaren alert moeten voor zijn - 77
- 5.6.1. Politieke misdrijven - 78
- 5.6.2. Meewerken aan een misdrijf of verzuimen om een misdrijf te verhinderen (art. 136septies Strafwetboek) - 78
- 5.6.3. Kennis hebben van een misdrijf (art. 458bis Strafwetboek) - 78
- 5.6.4. Valsheid in geschriften plegen (art. 206 Strafwetboek) - 78
- 5.6.5. Knevelarij (art. 243 Strafwetboek) - 79
- 5.6.6. Omkoping (art. 246 Strafwetboek) - 79
- 5.6.7. Geheimhouding (art. 458 Strafwetboek) - 79
- 5.6.8. Verzuim tot hulp verlenen (art. 422bis Strafwetboek) - 80
- 5.6.9. Drukpersmisdrijven - 80
5.7. Het strafrecht evolueert mee met zijn tijd - 81
- 5.7.1. Nieuw Strafwetboek op basis van hedendaagse normen en waarden - 82
- 5.7.2. Het nieuwe Strafwetboek kent acht niveaus - 83
- 5.7.3. Nieuwigheden - 84
- 5.7.4. Seksueel geweld - 84
- 5.7.5. Discriminatie - 84
- 5.7.6. Aanzetten tot zelfdoding - 84
- 5.7.7. Terrorisme - 84
- 5.7.8. Geweld tegen mensen met een maatschappelijke functie - 84
- 5.7.9. Spionage - 85
- 5.7.10. Andere nieuwe strafbaarstellingen - 85
- 5.7.11. Dienstverleningsstraf - 85
Hoofdstuk 6. Burgers hebben recht op een integere overheid
6.1. Rechtstaat en Grondwet - 87
6.2. Integriteit als bijkomende waarborg voor de democratie - 87
6.3. Verhouding tussen politici en ambtenaren - 88
6.4. Ambtenaren hebben democratisch gezien een ondergeschikte rol - 88
6.5. Bescherming van de privacy van de burger - 89
6.6. Respect voor de (rechten van de) burger - 90
6.7. Waar worden de rechten van de burger bepaald? - 91
- 6.7.1. Rechten in het EVRM en in de aanvullende protocollen - 93
- 6.7.2. Rechten in de Belgische Grondwet - 93
- 6.7.3. Rechten van het kind - 94
- 6.7.4. Recht op menselijke integriteit - 96
6.8. Handvest van de grondrechten van de Europese Unie - 96
6.9. Burger heeft recht op een behoorlijk bestuur - 99
6.10. Een bureaucratische overheid is geen integere overheid - 101
Hoofdstuk 7. Integriteit relateren aan waarden
7.1. Ook waarden evolueren in de tijd - 105
7.2. Waarden eerder dan regels - 108
7.3. Is integriteit een aparte waarde? - 109
7.4. Democratische waarden - 109
7.5. Belgische/Vlaamse waarden en normen - 110
7.6. Algemeen belang - 110
7.7. Generieke bedrijfswaarden - 112
- 7.7.1. Kostenbewustzijn - 112
- 7.7.2. Klantgerichtheid (CRM) - 113
- 7.7.3. Ethic based werken: dienstbaarheid bij politie en veiligheidsdiensten - 115
- 7.7.4. Duurzaamheid (innovatie en creativiteit) - 115
- 7.7.5. Diversiteit en gelijke kansen - 121
- 7.7.6. Gendergelijkheid - 123
- 7.7.7. LGBTQ+-vriendelijk bedrijf - 124
- 7.7.8. Samenwerken en respect voor elkaar - 124
7.8. Waardendenken als alternatief voor (te veel) regels - 125
7.9. Soms is er ook een tekort aan regelgeving - 128
Hoofdstuk 8. Wat als waarden met elkaar botsen?
8.1. Het meerjarenplan moet eraan geloven - 130
8.2. Duurzaamheid botst met het reglement - 131
8.3. De wet op de overheidsopdrachten, een nachtmerrie? - 132
8.4. De GDPR of de privacywetgeving, een andere nachtmerrie? - 133
8.5. Lekken van data: fout of net moedig gedrag? - 134
8.6. Niet-integer gedrag vertonen onder bedreiging - 134
8.7. Niet te kwader trouw gehandeld? - 135
Hoofdstuk 9. Politici en (top)ambtenaren geven het goede voorbeeld
9.1. Voorbeeldfunctie - 137
9.2. Integriteit begint aan de top - 138
9.3. Principiële houding - 138
- 9.3.1. Neutraliteitsprincipe - 139
- 9.3.2. Principe van de objectiviteit - 140
- 9.3.3. Non-discriminatieprincipe - 140
- 9.3.4. Principe van niet-belangenvermenging - 140
- 9.3.5. Principe van onpartijdigheid - 140
- 9.3.6. Principe van zuinigheid en omzichtigheid - 141
- 9.3.7. Principe van ethiek - 141
9.4. Te mijden gedrag - 141
- 9.4.1. Schijn van partijdigheid - 141
- 9.4.2. Belangenvermenging - 142
- 9.4.3. Vriendjespolitiek - 143
- 9.4.4. Zelfbediening en zelfverrijking - 143
9.5. Commissaris van de Koning in Nederland - 144
Hoofdstuk 10. Netwerken en lobbying
10.1. Netwerken voor ambtenaren - 145
- 10.1.1. Deelnemen aan een netwerk - 145
- 10.1.2. Een beroep doen op een eigen netwerk - 146
- 10.1.3. Een beroep doen op netwerkers en lobbyisten - 146
- 10.1.4. Lobbyen voor de eigen organisatie - 147
- 10.1.5. Sponsoring - 147
10.2. Netwerken voor politici en mandatarissen - 148
- 10.2.1. Mandataris en zijn kiezers - 148
- 10.2.2. De fornuis-case - 149
- 10.2.3. Politici moeten hun debat niet in de media voeren - 150
Hoofdstuk 11. Integriteit onlosmakelijk verbonden met deugdelijk management
11.1. Een integer gemaakt product is een béter product - 153
11.2. Rol van het middenmanagement (mogen en durven) - 155
11.3. Vertrouwen = geven en nemen - 157
11.4. Loon naar werk - 159
11.5. Taakafspraken, waardering en evaluatie - 159
11.6. ‘De baas heeft het gezegd’-principe - 162
11.7. Beleefde tegenspraak organiseren is nuttig - 162
11.8. Integriteit mag niet beklemmend werken - 164
11.9. Integritisme - 164
11.10. Sociale controle en groepsdynamiek - 165
11.11. Impact van integriteitsbeleving op de (bedrijfs)cultuur van de organisatie - 166
Hoofdstuk 12. Actief wangedrag bestrijden
12.1. Grensoverschrijdend, ongewenst en ongepast gedrag - 169
12.2. Alcohol, roken en drugs op het werk - 170
12.3. Onvoldoende werken - 171
12.4. Informatie achterhouden, de vis verdrinken of de waarheid geweld aandoen - 171
12.5. Het internet misbruiken - 172
12.6. Fake news verspreiden of dulden - 173
12.7. Deepfake - 174
Hoofdstuk 13. Wanneer en hoe starten met integriteitsbeleving in onze organisatie?
13.1. Een gewild product? - 175
13.2. Gedragen en betrokken? - 175
13.3. Burning platform? - 175
13.4. Geen bureaucratische benadering van integriteitsbeleving - 176
13.5. Integriteit als een service - 176
13.6. Stappenplan voor de integriteitscoördinator of de integriteitsambtenaar - 176
Hoofdstuk 14. Integriteit borgen in de organisatie
14.1. Voelhorens van integriteitsbeleving - 183
14.2. Deontologisch kader schetsen en vervolgens de code uittekenen - 183
14.3. Aparte code voor mandatarissen? - 185
14.4. Opmaak deontologische code of gedragscode? - 186
- 14.4.1. Gedragscode medewerkers lokaal bestuur - 187
- 14.4.2. Wat staat er in het decreet lokaal bestuur over de deontologische code? - 187
- 14.4.3. Deontologische code Vlaams Parlement - 187
- 14.4.4. Deontologische code Vlaamse overheid - 188
- 14.4.5. Deontologische code provinciepersoneel West-Vlaanderen - 188
- 14.4.6. Gedragscode bestuursleden Vlaams Agentschap Integratie & Inburgering - 190
- 14.4.7. Toepassing van het Vlaams bestuursdecreet deugdelijk bestuur - 191
- 14.4.8. Code Buysse III (corporate governance). Aanbevelingen voor niet-beursgenoteerde ondernemingen - 192
- 14.4.9. Andere voorbeelden van deontologische codes of ethische aanpak - 193
14.5. Aanstellen van een integriteitscoördinator of integriteitsambtenaar - 194
14.6. Integriteitsopleiding en dilemmatraining - 194
Hoofdstuk 15. Melden en beoordelen van integriteitsschendingen
15.1. Wirwar van meldpunten - 197
- 15.1.1. Handgreep uit bestaande meldpunten in België - 197
- 15.1.2. Melden van frauduleuze mails, sms- en vriendschapsfraude - 200
- 15.1.3. Creëer duidelijkheid, baken meldpunten af - 200
- 15.1.4. Flowchart brengt duidelijkheid in het bos van meldpunten - 201
15.2. Meldpunt integriteit - 203
15.3. Meldingen onderzoeken - 204
- 15.3.1. Melding zonder forensisch karakter - 204
- 15.3.2. Melding met forensisch karakter - 205
15.4. De klokkenluidersregeling - 205
- 15.4.1. Wat zijn klokkenluiders? - 205
- 15.4.2. Hoe ziet de klokkenluidersregeling eruit? - 206
- 15.4.3. Europese vigerende klokkenluidersregeling - 208
- 15.4.4. Europese klokkenluidersprocedure ook van toepassing maken op gewone meldingen? - 208
15.5. Functiescheiding of opteren we voor een onafhankelijke instantie? - 209
- 15.5.1. Huis voor Klokkenluiders - 209
- 15.5.2. Bureau voor Integriteit - 209
- 15.5.3. Reflectiekamer van de VVSG - 213
- 15.5.4. Deontologische commissie stad Gent - 213
- 15.5.5. Vlaamse administratie - 214
- 15.5.6. Vlaamse Toezichtcommissie - 214
Hoofdstuk 16. Integriteit communiceren & integer communiceren
16.1. Integriteit communiceren - 217
- 16.1.1. Integriteitsbeleid sensibiliseren: een continu proces - 217
- 16.1.2. Internationale week van de fraude - 218
- 16.1.3. Week van de integriteit - 218
- 16.1.4. Nudging en framing - 220
- 16.1.5. Over communicatie en product of beleid - 220
16.2. Integer communiceren - 221
- 16.2.1. Communicatieopdrachten extern toewijzen - 221
- 16.2.2. Spreekrecht en zwijgplicht in het Decreet Lokaal Bestuur - 222
- 16.2.3. Loyaliteit - 222
16.3. Vrees voor imago- of reputatieschade - 224
16.4. Gestructureerd intern en extern communiceren - 224
16.5. Het belang van de juiste terminologie - 226
16.6. Humor? - 227
Hoofdstuk 17. Integer handelen voor specifieke (overheids)functies
17.1. Algemeen directeur (en korpschef) - 229
17.2. Financieel directeur - 230
17.3. Managementteamleden - 230
17.4. Interne auditor - 231
17.5. Notulist - 233
17.6. Omgevingsambtenaar - 235
17.7. GAS-ambtenaar - 236
17.8. Cultuurfunctionaris - 236
17.9. Maatschappelijk werker - 237
17.10. Inkoper (aankoopdienst) - 238
17.11. Preventieadviseur of andere vertrouwenspersonen - 238
17.12. ICT-deskundige - 239
17.13. Bedrijfsjurist - 240
17.14. Vertaler of tolk - 242
17.15. Kabinetsmedewerker - 243
17.16. Thuiswerker - 244
17.17. Leden van de raad van bestuur van een overheidsinstelling (inclusief leden remuneratiecomité en regeringscommissaris) - 244
Hoofdstuk 18. Ethiek en nieuwe technologieën
18.1. Gebruik van gegevens (big data) - 247
18.2. Virtual en augmented reality - 249
18.3. Machine learning, deep learning en robotica - 251
18.4. Artificiële intelligentie - 252
18.5. Emotionele artificiële intelligentie - 252
18.6. GAN’s, deepfake en deepnude - 253
18.7. Avatar en digital twin - 255
18.8. Technologie zit letterlijk in de cybermens - 257
18.9. Integer omgaan met nieuwe technologieën - 258
18.10. Verantwoord omgaan met AI-aangedreven chatbots - 258
18.11. Het slotwoord door Bing-AI - 260
Hoofdstuk 19. Wettelijke bronnen en reglementering als inspiratie bij de uitrol van een integriteitsbeleid
19.1. Decreet lokaal bestuur en memorie van toelichting - 261
- 19.1.1. Artikelen met betrekking tot integriteitsbeleving - 261
- 19.1.2. Organisatiebeheersing - 263
19.2. Transparantieregister besluiten van de Europese Commissie november 2014 - 264
19.3. Andere relevante regelgeving - 264
Literatuur waarnaar verwezen werd in dit boek - 267
Over de auteur - 269
Dankwoord - 271